Qeybtii 27-aad


Macallin wax u dhiga fasaladda kowaad ee dugsiga hoose ayaa waxa uu arkay arday yar oo ah fasalka kowaad oo aan garaneyn sida qalinka loo qabsado waxa uu kaloo macallinku gartay in aanu ardaygu dersigana aad u fahmeyn, macallinkii waxa uu weydiiyey intuu u soo dhawaaday ardaygii [adeer midkee badan 13 iyo 19?

Ardaygii waxa uu ku jawaabay [waxaa badan 13 macallin] macallinkii waxa uu mooday in aanu fahmin ardayga su’aasha uu weydiiyey, waxa uuna damcay in uu si kale ugu balbalaariyo oo waxa uu yiri; [adeer haddii laguu keeno saxan ay ku jiraan 13 xabbo oo liimo ah iyo mid ay ku jiraa 19 xabbo oo liimo keebaad qaadan lahayd? Waxa uu ardaygii yiri; p waxa aan qaadan lahaa saxanka ay ku jiraa 13ka xabbo!!! Macallinkii waxa uu eegay ardaydii waxa uuna ku yiri ma saxbaa jawaabtaas; [arday baa hadlay oo ku yirir macallin jawaabtaasi waa sax, waayo wiilka waxa laga yaabaa in aanu liimada jeclayn. Waxaa qosol jaanta waray macallinkii iyo ardaydii.


Xusuusta dhulkaaga

Soomaalidu waa dad Muslin ah, dhulkooda waa Soomaali waxa uuna dhacaa khariidada ahaan qorax ka soo bax geeska Afrika, bari waxa ka xigga badweynta Hindiya galbeedkana waxaa ka xigga Itoobiya, koonful gablbeedna waxaa ka xigga Kenya, waqooyigana gacanka cadmeed, Soomaaliya waxa ay ku fadhidaa dhulka dhan 262,0002 [mayl oo laba jibaaran] tirada dadkeedana waxaa lagu qiyaasaa 4.5 milyan.

Af-Soomaaligu waa luqada rasmiga ah oo ay Soomaalidu ku hadasho, Soomaaliya waxa ay leedahay xeebta Afrika ugu dheer marka laga reebo Koonfur Afrika, xeebtaas oo lagu qiyaasay dhererkeeda 2,000 may [3200 km] waxaana lagu sheegaa xeebaha Faransiiska iyo Talyaaniga oo laysku daray, caasimadda waa Muqdisho.

Xilliyada Soomaaliya waxaa loo qaybiyaa iyana afar xilli:-

Janaayo - Abriil - Jiilaal
May - Juun - Gu’
July - September - Xagaa
Oktoobar - Disem - Dayr

Soomaaliya waxaa mara labo webi oo la kala yiraahdo Jubba iyo Shabeelle, labaduna waxa ay ka yimaadaan Itoobiya oo deris kala ah dalka galbeedka, webiga Jubba oo ka weyn webiga Shabeelle waxa uu dalka ka soo galaa Dooloow, waxa uuna maraa magaalooyinka Luuq, Baardheere, Saakoow, Dujuuma, Jilib. Waxa uuna badweynta hindiya kaga darsamaa meesha la yiraahdo Goobweyn oo Kismaayo u jirta 30km.

Webiga Shabeelle waxa uu dalka ka soo galaa meel Feer-Feer u dhow, waxa uuna maraa magaalooyinka B/weyn, B/burte, Jowhar, Balcad, Afgooye, Janaale, Golweyn. Waxa uuna ku dhammaadaa meel Jilib u dhow oo la yirhaado Dhaay-Tubaako.

Soomaalidu waxa ay leedahay dekado, dabiici ah iyo kuwo kale, waxaana dekadahaas ka mid ah, dekada Kismaayo, dekada Marka, dekada Muqdisho dekada Hobyo, dekada Maydh, dekada Xiis, dekada Boosaaso iyo dekada Berbera.

Dhulka Soomaaliya waxaa mara xariiqda dhulbadaha, waxa uuna ka maraa dhanka gobollada koonfureed gobolka Jubadda hoose tuulada la yiraahdo Sanguuni. Soomaalidu gaadiid dhaqan ahaan ay rarato waa sadex:-

Awrta
Dameeraha
Fardaha [Baqlaha]

Soomaalidu 80% waa reer guuraa xoolo dhaqato ah, waxa uu dalka 70% dhaqaalihiisu ku dhisan yahay xoolaha dibedda loo suuq geeyo.

Dhulka Soomaaliyeed marka sideed qaybood loo qeybiyo meel ahaa ayaa ku habboon wax beerista waana qiyaas dhan 32.6152 mayl oo laba jibaaran.

QORAALKA FARTA SOOMAALIGA

Taariikhdu markay ahayd 1dii Janaayo 1970kii ayaa la sameeyey gudi Af-Soomaaliga ka shaqeeya iskuna duwan farihii xiligaas jirey oo ay ka mid ahaayeen.

Farta laatiinka
Farta carabiga
Iyo farta cusmaaniya

Middii laga qaadan lahaa gudiga guntiga ayuu dhiisa isaga dhigay sidiin uu si deg-deg ah ugu fulin lahaa hawshaas waxa ayna socotay muddo labo sano ah, 21kii Oktoobar 1972dii waxaa lagu dhawaaqay in la qoro farta Soomaaliga [iyada oo laatiin ah]

Magacyada xubnaha gudiga Af-Soomaaliga 1971 – 1972

Xubnaha gudiga Af-Soomaaliga waxa ay ka koobnaayeen 31 qof oo u kala baxa murti yaqaano iyo farsamo yaqaano waxa ayna kala yihiin:-

Cumar Aw Nuux
Maxamed Shire Maxamed
Cabdi Daahir Afey
Sheekh Jaamac Cumar
Yaasiin Cusmaan Kaynadiid
Axmed Cali Abokar
Muuse Ismaaciil Galaal
Axmed Cartan Xaage
C/llaahi Xaaji Maxamuud [Insaaniya]
Xuseen Sheekh Axmed Kaddare
Ibraahim Xaashi Maxamed
Shariif Saalax Maxamed
Cabdullaahi Ardeeye
Cabdullaahi Xaaji Abokar
Maxamed Nuur Caalim
Maxamed Xasan Aadan
Mustaf Sheekh Xasan
Xirsi Magan Ciise
Dahabo Faarax Xasan
Maxamed Xaaji Xuseen [Sheeko Xariir]
Yuusuf Xirsi Axmed
Shire Jaamac Axmed
Iikar Baana Hadaad
Axmed C/llaahi Qaalib
Faadumo Xasan Maxamed
Maxamed Axmed Abuukar
Yuusuf Sheekh Cali
Axmed Ashkir Bootaan
Xaaji Aadan Af-Qalooc
Jaamac Xaaji Xasan
Axmed Faarax Cali [Idaajaa]


DULUCDA SHEEKO XARIIRTA

Dulucda sheeko xariirta waxaa weeye, in lagu maaweeliyo carruurta, waxaa lagu baraa dhaqanka, geesinimada, aftahanimadda iyo dhaqanka wanaagsan waxaana lagu kasbadaa jaceylka carruurta.

Sheeko xariirtu waa sheko loogu talo galay caruurta laakiin mararka qaarkood waxaa looga waxaa looga sheekayn karaa dadka waaweyn ama waayeelka iyada oo looga gol leeyahay in la cuskado murti ku jirta.

Tusaale:-

Dhurwaa iyo Habar dugaag

Beri baa waraabe waxa uu isugu yeeray habar dugaag, waxa uuna ku yiri [aniga ayaa maanta isugu kiin yeeray, waxa aana isugu kiin yeeray in aad magaca waraabe iga beddeshan magacaas oo aan aad u dhibsaday, iiguna beddeshaa magaca Aamin, markii ay habar dugaag hadalkaas maqashay ayey go’aan waxa ay ku gaareen ka hor inta aan waraabe magaca Aamin loogu wanqalin in ay tijaabiyaan, waxa aana la isla gartay in loo dhiibo oo uu bariiyo caawa hal iyo nirigteeda, waxa ayna isagii ku yiraahdeen, haddii berito laguugu yimaado hashaas oo badqabta, markaas ayaan kuu aqoonsanaynaa magaca Aamin.

Markii waraabihii ay habar dugaag uga hoyatay hashii iyo nirigteedii, ayuu habeenkii intiisii badnayd xil iska saaray sidii uu u gudan lahaa balantaas uu qaaday, laakiin markii dambe ayuu ishayn waayay oo is yiri, war si aad magacaana u hesho, una casheyso xoogaa yar maad ka garoocatid hasha iyo nirigtaba, markaashuu hashii naasaha ka cunay nirigtiina labada faruuryood goostay, markii waagii beryay ee ay habar dugaag isu timid si loo hubiyo sidii waraabe amaanadii u gutay ayey yiraahdeen waraabow caano noo soo lis, waaba aragnaa in ay hashii iyo nirigtiiba bedqabaane, markaasuu intuu gees u dhaqaaqay ku yiri wixii wax nabed geliya Aamiin u bixiya, maxayse ku nuugtaa maxayse ka nuugtaa!!! Markaasaa magacii waraabe dhurwaa loogu daray.

Lasoco Qeybta Xigta todobaadka Danbe ama Axada Danbe

Fiirio Gaar ah:

kala soo xiriir
webmaster@falaar.com